80 jaar speelpleinwerking

Op 19 november 1937 werd de vzw Speelpleinen en openluchtinrichtingen van Mechelen opgericht bij notaris Edgar Delvaulx door negen personen: zes geestelijken en drie leken. Volgens de oorspronkelijke statuten was het doel van de vereniging (…) de inrichting, in werking stellen, beheeren, verspreiden, uitbreiden en in stand houden van openluchtinrichtingen (speelpleinen, openluchtklassen). Zij zal in gebruik of eigendom mogen bezitten al de onroerende goederen welke ze voor het bereiken van haar doel noodig heeft.

De achtergrond van de oprichting van onze vzw lag vooral in de bezorgdheid om de vrijetijdsbesteding van de jonge volkskinderen. In de periode 1930-1940 werden op verschillende plaatsen in Vlaanderen speelpleinen en soortgelijke initiatieven opgericht, meestal door geestelijken. Inspiratie voor de oprichting van de vzw in Mechelen vond men bij de op 4 juli 1934 opgerichte vzw Speelpleinen en openluchtinrichtingen voor Groot-Antwerpen. Men voelde dus in de grote steden de noodzaak om de stadskinderen, die vooral op straat speelden, een zinvolle vakantie te bieden. Net zoals in Antwerpen was ook in Mechelen het bisdom de drijvende kracht. De leiding van de vzw lag in de beginperiode dan ook vooral bij de geestelijken, al waren – zoals gezegd – ook enkele leken lid van de vereniging. Uit deze groep van negen leden werden er vijf weerhouden, die samen de raad van beheer vormden.

Als voorzitter werd E.H. Frederik Constant Louis Cleeremans (°1883 – †1959) aangesteld. In Mechelen vervulde hij de functies van ere-kannunik van de Metropolitane Kerk en ere-plebaan-deken van de Sint-Romboutsparochie. Secretaris van dienst was E.H. Joseph Jan De Belder (°1882 – †1963). In 1907 was hij tot priester gewijd en in 1960 werd hij kapelaan van de Begijnhofkerk Sint-Alexis en Sint-Catherina te Mechelen. De functies van penningmeester en afgevaardigd bestuurder werden opgenomen door Aloysius Victor Puttemans, advocaat van beroep. Het zou trouwens tot de wijziging van de statuten in 1998 duren, vooraleer deze functies van elkaar gescheiden werden. De overige bestuurders waren E.H. Constant Van den Maegdenbergh, op dat moment pastoor-deken van Onze-Lieve-Vrouw-over-de-Dijle, en E.H. Joannes Maria Aloysius Puttemans, die verder ook bestuurder was van de toenmalige vzw Onderwijsinstellingen der Zusters Norbertienen van Duffel.

De overige leden werden aangesteld als lid van de algemene vergadering en de vereniging vestigde haar zetel in de Schoolstraat 9 te Mechelen, het huidige justitiehuis. Op dat moment behoorde het echter nog toe aan de parochie van Sint-Rombouts en diende het als parochiehuis.

Paula Goossens werd op 14 februari 1905 te Mechelen geboren in een welstaand burgersgezin: haar vader was immers een aannemer in marmer. Toen ze amper 14 was overleed haar vader en op 16-jarige leeftijd sloot ze zich aan bij de parochiale en patronaatswerken en de Katholieke Burgersjeugd. Zij werkte in de jaren nadien ook als vrijwilliger bij de Bonden van het Heilig Hart te Mechelen, het huidige Kerk en Leven. Zij kon hier tenslotte fulltime aan het werk. Het is in deze context dat ze in contact komt met de dan nog jonge priester Docx.

Arthur Docx werd op 14 februari 1914 geboren te Antwerpen: hij had drie broers en drie zussen en zijn vader werkte als natiebaas in de Antwerpse haven. Het was ook in Antwerpen dat hij zijn eerste ervaring in het speelpleinwerk opdeed: reeds in zijn jonge jaren was hij jeugdleider in Antwerpen, iets wat hij zou blijven doen tot 1937. In 1938 en 1939, tijdens zijn seminarie-opleiding te Mechelen, werkte hij – zoals eerder gezegd – reeds als vrijwilliger voor de vzw. Kort na zijn priesterwijding in 1939 werd Docx benoemd tot cantor aan het kapitel van de Sint-Romboutskathedraal en in 1942 tot proost van de gevangenis van Mechelen.

Ondertussen was er ook het één en ander veranderd op bestuursniveau: de volledige raad van bestuur, die nog steeds bestond uit de stichtende leden, werd vervangen door een nieuwe raad van bestuur door de algemene vergadering van 28 december 1948. Als voorzitter werd Robert Vandekerckhove (°1917 – †1980) aangesteld: hij zou deze functie bekleden tot aan zijn dood. Op het moment van zijn aanstelling was hij notaris te Mechelen, maar hij is natuurlijk vooral bekend als CVP-senator (1958-1980) en later als voorzitter van de Senaat (1977-1980). Albert-Pieter Louis, een nijveraar te Mechelen, werd tot secretaris benoemd. De functies van penningmeester en afgevaardigd bestuurder waren natuurlijk weggelegd voor Arthur Docx. Ook de zetel van de vzw werd verplaatst naar het adres van priester Docx, namelijk de Drapstraat 14 in Mechelen.

Periode 1950 – 1970

De drassige omgeving van het domein Coloma was in feite geen ideale plaats om te spelen, maar het was wel het enige wat priester Docx op dat moment ter beschikking had. Hij wist dat de speelpleinwerking op termijn zou moeten verhuizen, de vraag was enkel waarheen. En dan diende zich in het najaar van 1949 een unieke kans aan: de adellijke Honorina Alina Alexandrina Louisa Meert bood het domein Weyneshof, gelegen te Rijmenam, te koop aan. Zij had het domein samen met haar man, notaris Jozef Hendrik Willem De Marré, gekocht in 1939. Toen haar echtgenoot echter in 1946 overleed, zag ze het niet meer zitten het domein in eigen bezit te houden. Op 17 januari 1950 verkocht ze het domein, samen met de eeuwenoude gebouwen die erop stonden, aan de vzw.

Sinds de sluiting van Coloma vond dus de gehele speelpleinwerking plaats op het domein Weyneshof. Maar door de blijvende groei van de werking ontstond er langzaamaan een plaatstekort op het speelplein en dit brengt priester Docx op het idee om kampen in te richten voor de oudste afdeling jongens, meer bepaald van tien tot vijftien jaar. Per zomer organiseerde hij zo’n drietal kampen, telkens op dezelfde locatie. In 1963 wordt het eerste kamp georganiseerd, en dit acht zomers lang. Het laatste kamp vond plaats in 1970: de kampen waren immers verlieslatend en ondertussen was het domein Weyneshof zo uitgebouwd dat alle kinderen van vier tot vijftien jaar op het terrein terechtkonden. De kampen stonden uiteraard onder algemene leiding van priester Docx, maar doorheen de jaren kwam de organisatie en verantwoordelijkheid in handen te liggen van twee kampleiders, de eerder genoemde Guido Vandeneede en Raf Ribbens.  Er werden dus door de Speelpleinen van Mechelen acht kampen georganiseerd:

• Diez (Duitsland) – 1963
• Wéris (Luxemburg) – 1964
• Peer (Limburg)- 1965
• Kaulille (Limburg) – 1966
• Mechelen a/d Maas (Limburg) – 1967
• Eksel (Limburg) – 1968
• Buizingen (Vlaams-Brabant) – 1969
• Bornem (Antwerpen)- 1970

De 15-jarigen waren nog steeds welkom op het speelplein, maar werden in feite niet echt meer bij de kinderen gerekend: zij waren hulpmonitoren en deden allerlei werkjes. Er werd dus in leeftijdsgroepen gespeeld, al was er een verschil tussen de voor- en de namiddag. In de voormiddag werden de secties zelf door de monitoren ingedeeld in kleinere groepen: elk van deze groepen had dan een verplichte activiteit. In de namiddag vond dan de zogenaamde instuif plaats: binnen een sectie werden verschillende activiteiten aangeboden, waartussen de kinderen konden kiezen. Vanaf 1977 breidde men deze instuif uit: over de secties heen konden de kinderen in de namiddag kiezen aan welke activiteit ze deelnamen. De weg voor een volledig open speelaanbod, dat nu nog altijd de manier van werken is op het speelplein, lag nu open. Zo werd nog later de instuif uitgebreid naar de hele dag en enkele jaren nadien konden kinderen ook kiezen om niet aan de activiteiten deel te nemen. Zij konden dan zelf spel- of knutselmateriaal uitlenen, kampen bouwen, in het bos ravotten, enz. Ter vervanging van het kampvuur op vrijdag, de reden waarom er op het domein nog steeds een ‘kampvuur-terrein’ is, werden er vanaf de begin jaren ’70 iedere vrijdagnamiddag grote themaspelen georganiseerd.

Verder werd er op de laatste dag van het speelplein steeds een slotdag georganiseerd, waarop ook de ouders werden uitgenodigd en de kinderen allerlei optredens deden. In 1973 werd ook tijdens de werking voor de eerste keer een opendeurdag georganiseerd, waarop de ouders uitgenodigd werden.

Op het speelplein werd er natuurlijk ook nog steeds gekookt: leidende figuur in de keuken was in die tijd Mariette Weyts (°1919 – †1987), die al sinds 1960 als kokkin op het speelplein aan de slag was. Dankzij haar bezitten we ook menu’s uit die tijd.

Nu de werking volledig in handen lag van gebrevetteerde monitoren, was het belangrijk om deze vrijwillige jongeren bij het speelpleinwerk te blijven betrekken. Daarom werd in 1974 voor de eerste keer door Guido het speelpleinblad the crazy monies uitgegeven: het blad verscheen viermaal per jaar en werd naar alle monitoren gestuurd. Het bevatte spelideeën, voorstellen van monitoren, verslagen van werkgroepen, evaluaties van de zomerwerking, enz. Met dit blad werd er in feite gezorgd voor een soort van jaarwerking voor monitoren, en het zou dan ook vele jaren uitgegeven worden.

Een nieuw kantelmoment in de geschiedenis van het speelplein vond plaats in 1998, toen er werd besloten om de vzw volledig te hervormen: aan de gehele raad van bestuur werd ontslag verleend en er werd een nieuwe raad van bestuur geïnstalleerd. De statuten, die nog grotendeels overeenkwamen met de statuten uit 1937, werden volledig herschreven en de zetel van de vzw verhuisde van de Wollemarkt 17 naar de Hanswijkstraat 71. Op die manier kwam ook een einde aan de zeer lange speelpleincarrière van Guido en Paula: Alain Noëz (°1968) volgde Guido op als afgevaardigd bestuurder, Maaike Bryssinck volgde Paula uiteindelijk op als secretaris. Alain was al sinds 1987 monitor op het speelplein: hij was ook al jaren pleinleider en zetelde op dat moment ook al enkele jaren in de raad van bestuur. Een belangrijke verandering op bestuursniveau was ook het opsplitsen van de functie van afgevaardigd bestuurder en die van penningmeester. Tot dan toe werden beide functies steeds door één persoon gecombineerd: bedoeling was om het werk van de afgevaardigd bestuurder te verlichten én om te zorgen voor meer transparantie.

In de statuten werd ook de oprichting voorzien van twee adviesraden: een domeinraad en een pleinraad. De domeinraad, die zich vooral bezig moest houden met de onderhoud van het domein en de opvolging van de verhuur, was een volledig nieuw concept en kende in het begin dan ook geen gemakkelijke start. Langzaamaan kreeg het echter meer en meer vorm, zodat het ook nu nog steeds een volwaardige raad is. De eerste voorzitter van de domeinraad was Frank Van der Auwera, oud-pleinleider en huidig keukenverantwoordelijke. De pleinraad kan gezien worden als een opvolging van allerlei soorten overleg die reeds voordien bestonden, vooral onder pleinleiders en enkele bestuursleden. De eerste voorzitter van de pleinraad was Frank Wauters. Door deze twee raden een eigen plaats te geven in de statuten, werd aan alle vrijwilligers de mogelijkheid gegeven zich mee te buigen over het reilen en zeilen van het speelplein.

Net als zijn voorganger Guido speelde Alain ook een belangrijke rol binnen het NDO, en meer bepaald binnen de in 1992 opgerichte deelorganisatie VDS (Vlaamse Dienst Speelpleinwerk). De banden tussen speelplein Weyneshof en VDS werden sterk aangehaald, om te beginnen doordat in 2000 het steunpunt van VDS Antwerpen naar het speelplein verhuisde. In datzelfde jaar werd ook de eerste trefdag voor animatoren uit heel de provincie Antwerpen georganiseerd op speelplein Weyneshof, de zogenaamde Bonga Bongo. Bovendien was het speelplein ook de plaats waar de VDS in 2001-2002 zijn eerste internationale kampen organiseerde, waarbij animatoren en kinderen uit zowat heel Europa deelnamen.

In de zomer van 2007 werd er met een nieuw en opmerkelijk project gestart onder de naam SNeL, wat staat voor Spelend Nederlands Leren en dit in samenwerking met de dienst Onderwijsondersteuning van de Stad Mechelen. De bedoeling van het project was om anderstalige nieuwkomers de kans te geven om ook in de zomer met Nederlands bezig te zijn. Bovendien konden de kinderen zo ook kennis maken met een typische vorm van jeugdwerk die voor hen meestal onbekend is. Het project werd meteen een succes en in 2011 werd het vijfjarig bestaan nog uitvoerig gevierd. Gedurende deze vijf jaar lag de coördinatie in handen van Wien Arnauts (°1988), die voordien al enkele jaren op het speelplein actief was als animator.

Na de zomer van 2008 besloot Alain zijn functie van afgevaardigd bestuurder neer te leggen en hij gaf de fakkel door aan Johan, die sinds 2009 als eindverantwoordelijke van de speelpleinwerking fungeert.